Istoričar književnosti, esejista i univerzitetski profesor, predsjednik Zadužbine Miloša Crnjanskog, nekadašnji generalni direktor Politike i predsjednik Srpske književne zadruge Milo Lompar govorio je večeras u Tivtu na temu “Erotički momenat u Njegoševoj poeziji”. Organizator predavanja održanog u JU Muzej i galerija je Gradska biblioteka Tivat a moderator večeri je bio glavni urednik izdanja Miomir Abović.
Lompar smatra da je ovaj susret u Tivtu određen temom koja je u mnogo čemu na ivici čitalačkog očekivanja i u nekim svojim vidovima gotovo da predstavlja izazov, ali da za takvo nešto nema velikog povoda i poziva se na Anicu Savić Rebac koja je u svojim razmišljanjima o Njegošu posezala za razlikom po ugledu na neke njemačke teoretičare književnosti :
“Značajan člana kruga oko Štefana Georgea Gündorfa je tu razliku izneo, a Anica ju je primenila kod nas, tako što je govorila da postoje pesnici erosa i pesnici logosa. Razlika je u tome što bi pesnici erosa bili pesnici duše, a pesnici logosa -pesnici duha. To bi u pesničkom kazivanju izgledalo tako da erotički momenat ili eros jeste nešto što pokreće dušu ka Bogu, dakle obeležava izvesno uspinjanje ili uzlet, u isto vreme odgovara nekim sadržajima koji su poznati iz mističke literature, bilo da je ona platoničarska, neoplatoničara, hrišćanska, dakle koja podrazumeva mističku fabulu, čitavo mističko putovanje”.
Lompar objašnjava da bi erotičko bilo nešto što je u dubokoj vezi se mističkim putovanjem, a pesnici logosa podrazumijevaju, kako kaže, gledanje Boga, viši stadijum kada putovanje biva okončano i kada se duša približava nečemu što se u mističkoj tradiciji zove trenutkom apsolutnog jedinstva ili mističkim jedinstvom, unijom:
“U suštini reč je o dva različita momenta koji su međusobno vezani. Erotičko vodi ka onome što logos otvara u duši i ka onome što je duhovni deo duše. Erotičko je pomeranja akcenata u duši koja se sastoji od svog materijalnog ili hiličkog momenta. Taj momenat duše je jedan, a drugi je njen duhovni momenat i duša je prostor kolebanja ta dva
momenta.
To jer važno za Njegoša zato što je on u bitnim aspektima svoga stvaralaštva bio dualista. Njegova koncepcija sveta je podrazumevala izvestan oštar dualizam između materije i duha. Duša bi bila poprište na kojem se duh izvija iz materije. U izvesnom smislu je napušta, ali u isto vreme nije odvojen od nje kako bi se u trećem mogućem stadijumu koji se naziva pneumatski, moglo pokazati.”
Lompar ističe da postoji hiličko stanje svijesti, psihičko stanje gdje je duša, i pneumatsko stanje svijesti, gdje je duh. Po njemu je duša poprište, susret dvije dimenzije egzistencije i taj momenat je veoma važan za Njegoša i bio je centralni u njegovom poimanju stvari, ali nije bio posljednji:
“To se vidi u Luči mikrokozma gde na samom početku se jasno pokazuje da je ključno pitanje nad kojim je nadneta čitava pesničke zapitanost ovog speva, pitanje o sudbini čovjeka, a u stvari duša ljudska je besmrtna. To je nešto što odgovara erotičkom pokretu unutar čoveka. Erotičko je kod njega deo jednog mističkog odnosa prema duši i njenog unutrašnjeg pomeranja ka duhu. U njemu se pesnik erosa pomera ka pesniku logosa,pa onda bude pesnik logosa, na primer u šestom pevanju Luče mikroplazma ili u pojedinim stihovima Noć skuplja vijeka itd.”
Milo Lompar smatra da se erotički moment kod Njegoševe poezije najbolje opredmećuje, najbolje vidi u dva ključna momenta njegovog pjesništva. To je “Noć skuplja vijeka” koja je reprezentativna za jednu vrstu dimenzije erotničkog i “San Vuka Mandušića” u Gorskom vijencu koji takođe odgovara toj vrsti pjesnikovog predodređenja :
“Ta dva momenta su veoma ilu strativna za poimanje Njegoša kao pesnika zato što unutar iste tematike erotičkog, odnosno fascinacije ženskom pojavom, se pojavljuju dva oblika pesničkog kazivanja. To je dokaz velike pesnikove raznovrsnosti. Njegoš nije pristupao temi ponavljajući se. Imao je razlistano osećanje pesničke dimenzija onoga što opisuje i produbljivao je doživljaj kome se vraćao. On nije bio repetativni duh, već je ponavljajući određeni motiv, njega produbljivao, a to se vidi u ogromnim razlikama u tretmanu erotičkog u ove dve pesme.”
